Orawa to kraina historyczno – geograficzno – etnograficzna leżąca na pograniczu polsko-słowackim. Granicę północną stanowi Beskid Żywiecki, zachodnią Góry Kisuckie i fragment Małej Fatry, południową Góry Choczańskie i Rohacze w Tatrach Zachodnich, wschodnią Pasmo Podhalańskie i fragment Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Zajmuje ona obszar ok. 1600 km2, z czego do Polski należy ok. 300 km2 i znajduje się w północno-wschodniej jej części. Polska część Orawy leży w dorzeczu Czarnej Orawy, która stanowi zlewisko Morza Czarnego, gdyż północną i wschodnią granicę wyznacza Główny Wododział Europejski. Czarna Orawa ma swoje źródła pod Żeleźnicą i Bukowińskim Wierchem na wysokości ok. 900 m n.p.m. i długość 29 km. To nad tą rzeką i jej dopływami lokowano od II poł. XVI w. kolejne wsie. Polska część Orawy to obecnie Bukowina, Harkabuz i Podsarnie, należące do gminy Raba Wyżna, Piekielnik i Podszkle w gminie Czarny Dunajec oraz Chyżne, Lipnica Mała, Zubrzyca Górna, Zubrzyca Dolna, Orawka i Podwilk w gminie Jabłonka oraz Lipnica Wielka, siedziba gminy również dla najmłodszej wsi górnoorawskiej – Kiczor.
Najstarsza jest Jabłonka, którą zaznaczyło na swojej mapie dwóch komisarzy urzędu skarbowego z Bratysławy już w 1550 r., w związku z eksploatacją źródeł solnych w Półgórze. Ziemie Dominium Orawskiego należały do magnackiej rodziny Thurzo od 1556 r. i to oni zakładali na prawie wołoskim a następnie kopieniackim wsie na Górnej Orawie. Od 1613 działał w Jabłonce żupanat zamkowy, jednostka administracyjna dóbr Zamku Orawskiego, wchodzących w skład Królestwa Węgierskiego, następnie dualistycznej Monarchii Austro-Węgierskiej, której rozpad przypieczętował koniec I wojny światowej. Już na początku XX w. Jabłonka stała się miejscem akcji budzicielskiej polskiej świadomości narodowej. W 1920 Rada Ambasadorów przydzieliła część m.in. Orawy II Rzeczpospolitej, w latach II wojny światowej zaanektowanej przez Słowację, wróciła do Polski w 1945.
Wiek XVII to niepokoje społeczne i kontrreformacja ale XVIII przyniósł nowe nadzieje, związane przede wszystkim z płóciennictwem, więc uprawa i obróbka lnu, produkcja płótna i handel nim. Len jako jedna z niewielu roślin udawał się na tej gliniastej ziemi i dawał zatrudnienie oraz dochód przeludniającym się wkrótce wsiom. Drugim źródłem dochodu, dla mężczyzn, było pełtnictwo, ścinka i spław drewna do Monarchii, dokąd płynęły wody Czarnej Orawy, Orawy, Wagu i Dunaju. Niektórzy z wiosennymi wodami płynęli tratwami ze spiętych bali, pozostając do jesieni w głębi Monarchii, zarabiając jako cieśle, a i dziś Orawa szeroko w świecie słynie z dobrych robotników budowlanych. Głównie na użytek własny hodowano owce, produkowano sukno, z którego szyto tradycyjne ubrania. Szansę na rozwój wsi dawały również przywileje jarmarku, których tradycja przetrwała do dziś w postaci środowego jarmarku w Jabłonce, mającego równie wielką sławę jak ówczesny, a może i większą, zważywszy na reklamę nawet w międzynarodowych projektach unijnych. Dzisiaj Jabłonka uznawana jest za stolicę polskiej części Orawy, tu mieści się Urząd Gminy, w pełni nowoczesne Orawskie Centrum Zdrowia, Orawskie Centrum Kultury i Orawska Biblioteka Publiczna w wyremontowanym i przystosowanym do współczesnych potrzeb zabytkowym budynku z pocz. XX w.
Cztery kolejne górnoorawskie wsie: Zubrzyca Górna, Lipnica Mała, Lipnica Wielka i wyodrębnione z niej w 1984 r. Kiczory leżą u podnóża Babiej Góry. Z nich najłatwiej wejść oznaczonymi szlakami na jej najwyższy szczyt Diablak (1725 m n.p.m.) i skorzystać z najrozleglejszego w Polsce miejsca widokowego. Patrząc z niego w stronę Tatr, nie sposób nie zauważyć Jeziora Orawskiego, zbiornika zaporowego wybudowanego w latach 1941 -1953 u zbiegu Białej i Czarnej Orawy. Górna część cofki zbiornika położona jest w obrębie wsi Lipnica Wielka i Chyżne. To stamtąd można przyjrzeć się najlepiej migrującemu ptactwu oraz bogatej ichtiofaunie, z zagrożonymi gatunkami brzanki, kozy, głowacicy, świnki, minoga ukraińskiego i strumieniowego, które żyją w wodach Czarnej Orawy. A na jej brzegach podziwiamy ziołorośla nadrzeczne, głównie lepiężnikowe oraz łęgi wierzbowe i olszowe z siedliskiem chronionego kumaka górskiego.
Lipnica Wielka to największa wieś polskiej części Orawy, położona wzdłuż drogi od Babiej Góry po Jezioro Orawskie. Znajduje się tu m.in. zabytkowy kościół św. Łukasza z 1769 a na placu przykościelnym kamienna figura z 1739 r. na miejscu legendarnego stracenia zbójnika Białonia. Oprócz wspaniałych lasów, stanowiących aż 47% powierzchni warto skorzystać w tej miejscowości z leczniczych źródełek siarczkowych; najpopularniejsze są źródełko Jana, Emila, Heródka i Borowego, wspomagające leczenie chorób m.in. reumatologicznych i dermatologicznych.
Przepięknie ulokowane, bo pod samą Babią Górą są niewielkie Kiczory. Otoczone lasem, idealne miejsce do uprawiania nordic walkingu i kolarstwa górskiego latem a narciarstwa biegowego zimą. Zwiedzić tu można w szkole izbę muzealną utworzoną ze zbiorów znanego regionalisty ks. Pilarczyka, obejrzeć wyposażone w pełni kuźnię i młyn wodny.
Lipnica Mała usytuowana jest wzdłuż drogi głównej, ciągnącej się od Babiej Góry do Kozubka, ze wspaniałym kościołem św. Stefana z roku 1941 i murowaną kaplicą z najstarszą na Górnej Orawie kamienną figurą Trzeciego Upadku Jezusa, datowaną na 1547. Wzdłuż drogi podziwiać można zachowane przykłady budownictwa orawskiego z końca XIX i pocz. XX w. tj. zagrody jednobudynkowe, z częścią mieszkalną drewnianą i gospodarczą murowaną.
Chyżne położone jest wzdłuż drogi głównej, z której jeden koniec prowadzi w stronę jeziora a drugi w stronę prastarych Borów Orawskich, będących pozostałością pierwotnej Puszczy Karpackiej. Tzw. pierwobór karczowano od XVI i w ten sposób powstawały pola uprawne dla pokoleń Orawian. Podziwiamy tu przede wszystkim torfowiska wysokie, z unikalną florą i fauną oraz ekosystem boru świerkowego na torfie na ok. 1800 ha. W Chyżnem znajduje się m.in. przepiękny neoromański kościół św. Anny z 1903 oraz parafialne muzeum regionalne z ponad tysiącem eksponatów.
Kolejną miejscowością jest Podwilk, gdzie na Kuligowym Wierchu, w gęstym zagajniku, można zobaczyć cenne ślady przeszłości – kamienne macewy jedynego na Orawie cmentarza żydowskiego, a najstarsza pochodzi z 1880 r. Na kirkucie widać obecnie odnowione pomniki, co świadczy o pamięci potomnych. Świadectwem wiary przodków jest pierwszy na tej części Orawy murowany kościół pw. Św. Marcina z 1767 r. i 3 cmentarze katolickie, rozsiane po wsi. W obszarze chronionego krajobrazu znajduje się również ponad 38 ha lasu świerkowego w rezerwacie „Bembeńskie” oraz bory świerkowe górnoreglowe w rezerwacie „Na Policy”.
W pobliskiej Orawce zadumać się zaś trzeba nad losami katolików i kontrreformacji w połowie XVII w., kiedy powstała tu pierwsza parafia na Górnej Orawie i wybudowano najcenniejszy dziś obiekt sakralny na tym terenie i daleko poza nim, drewniany kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela. Słynie z przepięknej polichromii, wykonanej do 1711 r. a przedstawiającej m.in. w 12 obrazach żywot patrona, poczet świętych czczonych głównie w Królestwie Węgierskim oraz bezcenne źródło etnograficzne jakim jest Dekalog, z pierwszym przedstawieniem tradycyjnego stroju orawskiego. Najcenniejszą figurą jest Chrystus Frasobliwy, wykonany w XV w. o którym mówi się szeptem, że przez modlitwę przed Nim zdarzyły się cuda uzdrowień ciała i duszy. Na ścianach kościoła zobaczymy również min. herb rodzin Bukowińskich, Wilczków i Moniaków zasłużonych w walce z protestantyzmem a nobilitowanych za to w 1673 r.
Z tymi ostatnimi wiąże się kolejna cenna pamiątka przeszłości tej ziemi tj. dwór Moniaków, przekazany z 4 ha przyległej ziemi i zabudowaniami gospodarczymi już w 1937 r. przez ostatnich właścicieli, Joannę Wilczkową i jej brata Sandora Lattyaka na Skarb Państwa, w celu utworzenia późniejszego skansenu. Dziś w rozbudowanym do 10 ha Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej możemy zobaczyć jak żyli i pracowali nasi dziadowie. Przeniesiono tu bowiem lub częściowo zrekonstruowano tradycyjne, nie spotykane już chałupy z wyżką czyli spichlerzowym pięterkiem ale również tartak, folusz, kuźnię i młyn. Na prowadzonych ścieżkach edukacyjnych można samemu spróbować tradycyjnych czynności np. przy młóceniu zboża, mieleniu ziarna czy obróbce lnu.
Wzdłuż drogi do Jabłonki położona jest Zubrzyca Dolna, w której znajduje się murowany kościół Matki Bożej Szkaplerznej z 1985 oraz kamienne figury Trójcy Św. i Serca Jezusa., wykonane jak wiele innych w znanym warsztacie kamieniarskim, działającym od pocz. XVIII w. w Białym Potoku (Słowacja). Naprzeciw kościoła, po drugiej stronie potoku Zubrzyca znajduje się cmentarz choleryczny i wspaniała dzwonnica loretańska z dzwonem datowanym na 1785 będąca przykładem małej architektury sakralnej. Dzwonnice takie znajdują się jeszcze w każdej wsi. Budowano je w XVIII i XIX w. i służyły niegdyś, według wierzeń do rozpędzania chmur burzowych ściąganych przez demony.
Przez Orawę przebiegał prastary szlak bursztynowy z północy na południe Europy, od XIV w. szlak solny z Wieliczki do Budapesztu i w końcu od XVII w. szlak miedziowy z Bańskiej Bystrzycy do Krakowa. Swego rodzaju drogowskazami od XVIII w. były właśnie kamienne figury i krzyże. Miały chronić wędrujących od wszelkiego zła, były dziękczynieniem za dobro. W każdej wsi stoi ich jeszcze co najmniej po kilka. Do najpopularniejszych postaci na cokołach należą Matka Boska z Dzieciątkiem i Jan Nepomucen, uznawany za patrona Orawy. Wielokrotnie powtarza się św. Rozalia, broniąca od zarazy oraz Maria Magdalena pokutująca, przypominająca o nawróceniu.
Niewątpliwym atutem Górnej Orawy jest bogactwo przyrody z unikatowymi zasobami flory i fauny. Miłośnicy przyrody mogą podziwiać w Babiogórskim Parku Narodowym piętrowy układ roślinności z ok. 700 gatunkami roślin naczyniowych, w tym ponad 70 gatunkami wysokogórskimi z ochroną ścisłą 54, w tym dwóch unikalnych tj. rogownica alpejska i okrzyn jeleni, będący symbolem tego Parku. Świat zwierzęcy to ponad 3700 gatunków, z czego 188 to kręgowce, w tym 119 gatunków ptaków i 49 gatunków ssaków z rysiem, wilkiem i niedźwiedziem na czele. Babiogórski PN został włączony do światowej sieci rezerwatów biosfery UNESCO i do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, do którego zaliczamy też Torfowiska Orawsko-Nowotarskie i rzekę Czarna Orawa, wchodzące w skład Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który ma zabezpieczyć dla potomnych te obszary ze względu na wyróżniające je zróżnicowane ekosystemy, wartościowe ze względów turystycznych ale także ekologicznych.
Więcej informacji o regionie znajduje się na naszej stronie www.orawa.turystyka.pl oraz na stronie, która powstała dzięki uzyskanemu dofinansowaniu za pośrednictwem Stowarzyszenia Rozwoju Orawy – www.OdkryjOrawe.pl